χέρια αγγέλων: η κρητική σχολή ζωγραφικής

Η κρητική σχολή ζωγραφικής υπήρξε η σημαντικότερη καλλιτεχνική εκδήλωση του ελληνισμού μετά την πτώση του Βυζαντίου.
Η Κρήτη είχε 20 μεγάλες πόλεις, 10 επισκοπές και αρχιεπίσκοπο – μητροπολίτη που στα πρακτικά των Οικουμενικών Συνόδων κατείχε πάντα υψηλή θέση. Παρουσίαζε λοιπόν όλες τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης.

“Τα Εισόδια της Θεοτόκου” (1425-1450)
ζωγράφος Άγγελος
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο
από το http://taxidi-stin-orthodoxia.blogspot.gr/2013/03/blog-post_7497.html

22 εικόνες φέρουν την υπογραφή “Χειρ Αγγέλου” ενώ άλλες 30 εικόνες αποδίδονται στον ίδιο. Η ιστορική έρευνα έδειξε πως ο ζωγράφος που έβαζε την υπογραφή “Χειρ Αγγέλου” είναι ο Άγγελος Ακοτάντος, ευκατάστατος αστός, κάτοικος Χάνδακα, του οποίου η ιδιόχειρη διαθήκη μας δίνει σημαντικές πληροφορίες τόσο για τον ίδιο όσο και για την εποχή του. Ο Άγγελος Ακοτάντος ήταν ένας εγγράμματος που διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη, από την πώληση της οποίας, μετά το θάνατό του, όπως ζήτησε με τη διαθήκη του, θα προικίζονταν άπορα κορίτσια.
Παρά τη βενετική προέλευση του επωνύμου του, ο Ακοτάντος ήταν γνήσιος Κρητικός, γεννημένος στον Χάνδακα. Τη διαθήκη του την έγραψε ο ίδιος, στην ελληνική γλώσσα, όχι γιατί ήταν άρρωστος ή γέρος αλλά γιατί επρόκειτο να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη.

Άγγελος Ακοτάντος “Η Άμπελος”

Ο Άγγελος Ακοτάντος είναι ο πρώτος ζωγράφος που αποφασίζει να σπάσει την ανωνυμία του και να βάλει στα έργα του υπογραφή. Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος επηρεάστηκε από τον Ακοτάντο, τον οποίο χαρακτήριζε “διασημότατον ζωγράφο”, ενώ υπέγραφε με τον ίδιο τρόπο: “Χειρ Δομηνίκου”.
Ο Θεοτοκόπουλος βέβαια κατέφυγε στη Δύση και έγινε εκεί διάσημος. Ο Ακοτάντος δεν είχε λόγο να φύγει στη Δύση καθώς πέθανε το 1450, έτος κατά το οποίο η Κωνσταντινούπολη δεν είχε ακόμα πέσει στους Τούρκους, επομένως η προσοχή του ήταν στραμμένη προς τα εκεί και όχι προς τη Δύση.

Άγγελος Ακοτάντος: Ο Άγιος Γεώργιος, καβαλάρης, σκοτώνει τον δράκοντα
Μουσείο Μπενάκη
από το http://epirotica.blogspot.gr/2010/11/blog-post_12.html

Ο Άγγελος Ακοτάντος ζωγράφισε σε μια εποχή (1425 -1450) που λόγω των ιστορικών συγκυριών το κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής είχε αρχίσει να μετατοπίζεται από την Κωνσταντινούπολη στην πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, στον Χάνδακα.

Άγγελος Ακοτάντος: “Ο Άγιος Φανούριος πατά πάνω σε δράκοντα”
Ναός Αγίας Αικατερίνης, Φολέγανδρος
από το http://epirotica.blogspot.gr/2010/11/blog-post_12.html

 

Στην Κρήτη κατέφυγαν πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης καλλιτέχνες από την πρωτεύουσα και άλλες περιοχές που υποδουλώνονταν από τους Οθωμανούς, γιατί εκεί η βενετική κυριαρχία εξασφάλιζε στους καλλιτέχνες θρησκευτική και επαγγελματική ελευθερία, επίσης τους επέτρεπε οποιαδήποτε μετακίνηση, ενώ παράλληλα οι καλλιτέχνες είχαν την ωφέλεια της άμεσης ή έμμεσης επαφής με τη Βενετία και την τέχνη της.

“Ο Ασπασμός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου”
Μονή Οδηγήτριας στην Κρήτη
Σε αυτό το έργο του ο Άγγελος Ακοτάντος τάσσεται υπέρ της ένωσης της Ανατολικής με τη Δυτική Εκκλησία. Ο Απόστολος Πέτρος συμβολίζει τη Δύση και ο Απόστολος Παύλος την Ανατολή.
από το http://sadentrepese.blogspot.gr/2011/04/blog-post_8548.html

Στα χρόνια που ο Άγγελος Ακοτάντος ζωγράφισε τον παραπάνω πίνακα η ένωση των δύο εκκλησιών ήταν θέμα πολύ επίκαιρο, ιδιαίτερα μετά τη Σύνοδο Φεράρας – Φλωρεντίας (1438-39). Στην Κρήτη υπήρχε ελπίδα για την ένωση των δύο εκκλησιών διότι οι Κρήτες ζούσαν με τους Βενετούς από το 1210.
Το πλήθος των εικόνων του που έχει βρεθεί, δείχνει πως ο Ακοτάντος διατηρούσε μεγάλο εργαστήριο ζωγραφικής στον Χάνδακα, όπου θα πρέπει να μαθήτευσαν σπουδαίοι ζωγράφοι, του δεύτερου μισού του 15ου αιώνα, όπως ο Ανδρέας Ρίτζος.

Άγγελος Ακοτάντος “Η Δέηση”
από το http://paletaart.wordpress.com

πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ (έκδοση του Ελεύθερου Τύπου)
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ
εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ, Ο ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΥ 15ΟΥ ΑΙΩΝΑ
εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: Ο άγνωστος Ακοτάντος
Μ. Μανούσακας: Η διαθήκη του Άγγελου Ακοτάντου
http://enthemata.wordpress.com/2011/01/09/sofiazoum/
http://epirotica.blogspot.gr/2010/11/blog-post_12.html
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=366086
http://paletaart.wordpress.com/2011/10/07/%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%84%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%82-%CE%AC%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%82-angelos-akotantos-died-before-1457/

Ανδρέας Ρίτζος: “J H S”, 15ος αιώνας
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Η παραπάνω εικόνα αποτελεί ίσως την πιο πρωτότυπη δημιουργία της κρητικής σχολής ζωγραφικής. Ο Ανδρέας Ρίτζος φιλοτεχνεί τις παραστάσεις της Σταύρωσης, της Ανάστασης και της Εις Άδου Καθόδου μέσα στη συντομογραφημένη επιγραφή J(esus) H(ominum) S(alvator) δηλαδή: Ιησούς Λυτρωτής των Ανθρώπων. Στο γράμμα S εικονίζονται τόσο ο βυζαντινός τύπος με την έγερση των νεκρών όσο και ο δυτικός τύπος του Ιησού θριαμβευτή που εξέρχεται από το μνήμα.
Προφανώς η εικόνα φιλοτεχνήθηκε μετά από παραγγελία καθολικού πελάτη αλλά το αξιοθαύμαστο είναι πως ο Ρίτζος χρησιμοποίησε μια σύνθεση εντελώς άγνωστη και στη βυζαντινή αλλά και στη δυτική εικονογραφία.

Κύκλος Ανδρέα Ρίτζου (τέλη του 15ου αιώνα)

Ο Ανδρέας Ρίτζος ήταν ο σημαντικότερος ζωγράφος εικόνων στην Κρήτη το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Ζωγράφισε από το 1451 ως το 1492, χρονιά που πέθανε. Όπως και άλλοι ζωγράφοι της εποχής του, είχε την ικανότητα να ζωγραφίζει τόσο σύμφωνα με τη βυζαντινή τεχνοτροπία όσο και με τη λατινική.Το περίεργο είναι πως δεν βρέθηκαν ενυπόγραφα έργα του Ανδρέα Ρίτζου στην Κρήτη. Το σύνολο της γνωστής μέχρι σήμερα παραγωγής του βρίσκεται στην Πάτμο και στην Ιταλία.

Ανδρέας Ρίτζος: “Αρχάγγελος Μιχαήλ”
από το http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/85175

Ο Ανδρέας Ρίτζος είναι ο πρώτος από μια οικογένεια καλλιτεχνών με πέντε τουλάχιστον ζωγράφους που έζησε και εργάστηκε στον Χάνδακα (Ηράκλειο) της Κρήτης. Στο εργαστήριό του δούλευε και ο πρωτότοκος γιος του, Νικόλαος. Το μέχρι σήμερα γνωστό έργο του Ανδρέα Ρίτζου και του κύκλου του περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα συνθέσεων με ιδιαίτερη προτίμηση εικόνων της Θεοτόκου ένθρονης ή σε προτομή. Επίσης διέπλασε την Παναγία των Παθών που αποτέλεσε πρότυπο για τις μετέπειτα καλλιτεχνικές γενιές.

Ανδρέας Ρίτζος: “Παναγία του Πάθους”, 1490

Η Παναγία του Πάθους υποδηλώνει το Θείο Πάθος που πρόκειται να επακολουθήσει. Δεξιά και αριστερά της Παναγίας και του Θείου Βρέφους βρίσκονται οι Αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ, οι οποίοι κρατούν τα σύμβολα του Πάθους, δηλαδή τη λόγχη, το σπόγγο, το δοχείο με όξος και χολή, και το σταυρό. Ο Χριστός αντικρίζοντάς τους τρομάζει (δηλωτικό του τρόμου αυτού είναι το ανάστροφο πέλμα, το λυμένο σανδάλι και τα σταυρωμένα πόδια) και φωλιάζει στην αγκαλιά της Παναγίας, η οποία παρουσιάζεται θλιμμένη, γνωρίζοντας το μελλοντικό πάθος του Υιού της.
Την εποχή εκείνη η Παναγία αποτελούσε την πλειονότητα των παραγγελιών των ορθόδοξων, των καθολικών και όλων των κατοίκων της Κρήτης, από τον πιο πλούσιο που ζητούσε η εικόνα του να πλαισιώνεται από χρυσωμένη κορνίζα μέχρι και τον πιο φτωχό που του αρκούσε μια εικόνα πάνω σε ξύλο.

Ανδρέας Ρίτζος: “Η Κοίμηση της Θεοτόκου”
Πινακοθήκη Sabaudo του Τορίνο

Ο αριθμός των γνωστών ζωγράφων που εργάστηκαν στο Ηράκλειο την περίοδο 1453-1526 ανέρχεται στο εκπληκτικό ύψος των 120 ονομάτων. Άλλους 125 ζωγράφους γνωρίζουμε από την περίοδο 1527-1630. Σημαντικές παραγγελίες δίνονταν σε ζωγράφους της Κρήτης εκ μέρους εμπόρων του εξωτερικού, κυρίως από τη Βενετία, από καθολικές μητροπόλεις άλλων βενετοκρατούμενων ελληνικών περιοχών καθώς και από ορθόδοξα μοναστήρια (Σινά, Πάτμου κ.ά) όπως επίσης και από ευγενείς, Έλληνες και Βενετούς.
Λόγω αυτών των παραγγελιών η τοιχογραφία περιορίστηκε και οι ζωγράφοι στράφηκαν σχεδόν αποκλειστικά στην παραγωγή φορητών εικόνων.

“Σύναξις Αρχαγγέλων”
Άγιο Όρος, Μονή Βατοπαιδίου
Κάποιοι θεωρούν πως το συγκεκριμένο έργο είναι του ζωγράφου Άγγελου (Ακοτάντου) άλλοι όμως θεωρούν πως είναι έργο του Α. Ρίτζου.
από το http://home.yebo.co.za/~xenitis/Cretan1.html

Οι ζωγράφοι της Κρητικής σχολής δημιούργησαν μια τέχνη που ταλαντευόταν ανάμεσα στην ιταλική τέχνη του 14ου-15ου αιώνα και στην τελευταία φάση της τέχνης των Παλαιολόγων. Κατάφερναν ωστόσο να ικανοποιούν τις απαιτήσεις τόσο των καθολικών όσο και των ορθόδοξων πελατών τους.
Την εποχή εκείνη στην Κρήτη οι παραγγελίες εικόνων έφταναν σε τεράστιους αριθμούς ενώ συχνά ο χρόνος παράδοσής τους ήταν περιορισμένος. Έτσι οι καλλιτέχνες δε λειτουργούσαν μόνο ως ζωγράφοι αλλά και ως εξειδικευμένοι επαγγελματίες που έβλεπαν την εικόνα ως κάτι εμπορεύσιμο. Παρ’ όλα αυτά οι εικόνες της περιόδου αυτής φανερώνουν μια εκπληκτική δεξιοτεχνία των ζωγράφων που φτάνει σε απαράμιλλο επίπεδο.

Νικόλαος Ρίτζος: Δέηση
από το http://www.rastko.rs/rastko-bl/umetnost/likovne/srakic-ikone/srakic-ikone_bih_e.htm
Είναι η μοναδική σωζόμενη εικόνα του Νικολάου Ρίτζου, γιου του Ανδρέα Ρίτζου. Βρίσκεται στο Σεράγεβο. Ο Νικόλαος Ρίτζος έβαλε στην εικόνα την υπογραφή: “Χειρ Νικολάου Ρίτζου, υιός του Μαΐστρου Ανδρέου”.

 l
                                                

έργο του Ανδρέα Ρίτζου

πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ (Έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ)
http://invenio.lib.auth.gr/record/107409
http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/icons/?bxm=1549
http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/113-16.pdf

Ανδρέας Παβίας: Η Σταύρωση (1450 – 1500)
Εθνική Πινακοθήκη

Μπορεί το JHS του Ανδρέα Ρίτζου να είναι το πιο πρωτότυπο έργο της Κρητικής Σχολής, αλλά η Σταύρωση του Ανδρέα Παβία είναι σίγουρα το πιο εντυπωσιακό. Η επιρροή από την λατινική τεχνοτροπία -για την ακρίβεια την υστερογοτθική της βόρειας Ιταλίας- είναι εμφανής· αναφέρουμε ενδεικτικά τον γοτθικό ναό πάνω αριστερά, τα πολυάριθμα πρόσωπα του πίνακα, τους ιππότες που βρίσκονται σε διάφορα σημεία, την υπογραφή με λατινικά γράμματα του ζωγράφου και βέβαια την Παναγία, κάτω αριστερά από τον σταυρό, που λιποθυμά και υποβαστάζεται, κάτι εντελώς αντίθετο με τη βυζαντινή παράδοση που θέλει τα πρόσωπα να υπομένουν στωικά το δράμα τους χωρίς να εκδηλώνουν ακραία συναισθήματα.
Μια ακόμα αξιοσημείωτη λεπτομέρεια: ο καλός ληστής, αριστερά, έχει το ίδιο πρόσωπο με τον Ιησού.

Ανδρέας Παβίας: Η Κοίμηση του Αγίου Εφραίμ του Σύρου
από το http://www.mlahanas.de/Greece/Arts/AndreasPavias01.html

Ο Ανδρέας Παβίας γεννήθηκε το 1440 και πέθανε κάπου μεταξύ 1504 και 1512. Θεωρείται από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Κρητικής Σχολής. Όπως και οι υπόλοιποι σύγχρονοί του ζωγράφιζε ακολουθώντας τόσο τη βυζαντινή τεχνοτροπία όσο και τη λατινική, ανάλογα με το ποιος ήταν ο πελάτης του.
Εκτός από ζωγράφος ήταν και δάσκαλος. Δίδασκε ζωγραφική –αλλά και γράμματα- σε παιδιά αστών και ευγενών. Ένας από τους μαθητές του ήταν ο μετέπειτα γνωστός Κρητικός ζωγράφος, Άγγελος Πιτζαμάνος.
Ο Ανδρέας Παβίας πρέπει να διέθετε αξιόλογη περιουσία μια και το όνομά του αναφέρεται σε πολλές πράξεις αγοραπωλησιών και ενοικιάσεων στο Ηράκλειο. Επίσης σε έγγραφο του 1504 διαβάζουμε πως είχε συμφωνήσει να δώσει στη θετή του κόρη, Αγνή, σημαντική προίκα: 500 υπέρπυρα και δέκα χρυσά δουκάτα, χρυσάφι, ασήμι, πολύτιμους λίθους, ενδύματα, κλίνη και κοσμήματα!

Ανδρέας Παβίας: “Pieta Rossano”
από το http://blog.studenti.it/storiaearcheologia/wp-content/uploads/2013/02/img3.jpg

Ο Ανδρέας Παβίας ήταν ο πρώτος ζωγράφος της Κρητικής Σχολής που φιλοτέχνησε Πιετά, μια καθαρά δυτική εκδοχή του Επιτάφιου Θρήνου, η οποία όμως έκτοτε καθιερώθηκε στην κρητική ζωγραφική -με πρότυπο την Πιετά του Παβία- ως εικονογραφικό θέμα του Πάθους.

Ανδρέας Παβίας: Ο Χριστός Παντοκράτωρ
από το http://www.book530.com/painting/141615/Andreas-Pavias-Christ-Pantocrator.html

πηγές:
ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ (έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ)
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ: Ανδρέας Παβίας
7 ημέρες ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ: ΤΟ ΘΕΙΟΝ ΠΑΘΟΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗhttp://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=40796:pabias_andreas

Νικόλαος Τζαφούρης “Madre dela Consolatione”
από το http://www.templegallery.com/main.php?mode=3&p1=1731

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωή του Νικολάου Τζαφούρη. Υπήρξε σίγουρα ένας από τους σημαντικότερους κρητικούς ζωγράφους του δεύτερου μισού του 15ου αιώνα. Ζούσε και εργαζόταν στον Χάνδακα και ήταν παντρεμένος με τη Maria Pirin. Από ένα έγγραφο του 1492 μαθαίνουμε ότι ο βενετός διοικητής του Ναυπλίου Johannes Nanni παράγγειλε στον Τζαφούρη την εικονoγράφηση μιας εικόνας για τον καθολικό ναό του Ναυπλίου που έπρεπε να περιλαμβάνει 23 μορφές. Για το έργο αυτό ο ζωγράφος θα πληρωνόταν 13 χρυσά δουκάτα, τιμή αρκετά υψηλή που φανερώνει ότι την εποχή εκείνη ήταν ήδη ένας καταξιωμένος καλλιτέχνης.
Ο Νικόλαος Τζαφούρης πρέπει να πέθανε το 1501.

Νικόλαος Τζαφούρης: “Άκρα Ταπείνωση”
Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης

Μέχρι σήμερα έχει εντοπιστεί το έργο ενός περιορισμένου αριθμού καλλιτεχνών της κρητικής σχολής αλλά θα πρέπει οι ενυπόγραφες εικόνες που σώθηκαν να είναι τα έργα των καλύτερων ζωγράφων της εποχής, ενώ ένας σημαντικός αριθμός ανυπόγραφων εικόνων που βρίσκονται παντού φαίνεται πως αντιπροσωπεύει τη μέση καλλιτεχνική στάθμη της πολυάριθμης αυτής σχολής.

Νικόλαος Τζαφούρης “Η Μεταμόρφωση”, Αθήνα, Βυζαντινό Μουσείο
(η φωτογραφία είναι από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους)
Οι ιταλικές επιδράσεις φαίνονται στις φορεσιές των προφητών και στη χρωματολογία.

Αποφασιστική συμβολή στη διαμόρφωση της Κρητικής Σχολής ζωγραφικής είχαν οι Κωνσταντινουπολίτες ζωγράφοι που κατέφυγαν στην Κρήτη πριν ή λίγο μετά την Άλωση και ζωγράφιζαν σύμφωνα με τα παλαιολόγεια πρότυπα. Έτσι η τέχνη του νησιού αναβαθμίστηκε αποκτώντας ισορροπημένες συνθέσεις, κλασικές στις διαστάσεις μορφές και ευγένεια. Σύντομα οι Κρήτες ζωγράφοι άρχισαν να ενσωματώνουν και στοιχεία της πρώιμης ιταλικής αναγέννησης, διαμορφώνοντας έτσι τα χαρακτηριστικά μιας σχολής που έγινε φημισμένη και περιζήτητη σε όλη την Ευρώπη την εποχή εκείνη.
Τα ονόματα των ζωγράφων από την Κωνσταντινούπολη που συνέβαλαν στην άνθηση της Κρητικής Σχολής είναι γνωστά: πρόκειται για τους: Νικόλαο Φιλανθρωπηνό, Εμμανουήλ Ουρανό, Αλέξιο και Άγγελο Απόκαυκο, Ανδρόνικο Συναδηνό και οικογένεια Φωκά.

Πιετά (έργο του 1500 που αποδίδεται στον Ν. Τζαφούρη ή στον κύκλο του)
από το http://www.onassis.gr/enim_deltio/46_09/event_3.php

Οι ζωγράφοι του Χάνδακα ήταν οργανωμένοι -κατά τα βυζαντινά πρότυπα- σε συντεχνίες, όπως συνέβαινε και με άλλους επαγγελματίες. Οι συντεχνίες ονομάζονταν “Σχολή Αγίου Λουκά των ζωγράφων” ή “Αδελφότητα του Αγίου Λουκά των ζωγράφων”, δηλαδή ήταν αφιερωμένοι στον ευαγγελιστή, ο οποίος, κατά παράδοση, ήταν ομότεχνός τους. Από τις μαρτυρίες που έχουμε φαίνεται πως αντιμετωπίζονταν ως απλοί επαγγελματίες και, παρά τα χρήματα ή τη φήμη τους, δεν πρέπει να κατείχαν κάποια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία της εποχής.

Νικόλαος Τζαφούρης “Ελκόμενος Χριστός”
Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης
από το http://www.artopos.gr/print_it.asp?id=755

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Νικόλαος Τζαφούρης “Δέηση”
Μουσείο Αντιβουνιώτισσας, Κέρκυρα

Η Δέηση είναι μια σημαντική ενυπόγραφη εικόνα του Τζαφούρη, ο οποίος σε αυτό το έργο ακολουθεί πιστά τη βυζαντινή παράδοση, χωρίς προσμείξεις δυτικών στοιχείων.
Η εικόνα του Τζαφούρη ήταν άγνωστη και εντοπίστηκε το 1990 κατά τη συντήρησή της στα εργαστήρια του Μουσείου Αντιβουνιώτισσας, στην κατοχή του οποίου είχε περιέλθει το 1988.
Αξιοσημείωτο είναι πως μέχρι τότε μόνο υποθέσεις έκαναν οι επιστήμονες για το αν ο Τζαφούρης ζωγράφιζε εκτός από «alla maniera latina» και «alla maniera greca» γιατί δεν είχε βρεθεί έργο του που να το επιβεβαιώνει. Αντιθέτως όλα τα σωζόμενα έργα του ήταν επηρεασμένα από την υστερογοτθική τέχνη αλλά και από τη βενετσιάνικη ζωγραφική –ιδιαίτερα του Bellini.
Η “Δέηση” μεταφέρθηκε στην Κέρκυρα προφανώς μετά την πτώση του Χάνδακα (1669), όταν δημιουργήθηκε μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς τα Επτάνησα και την Ιταλία.
πηγές:
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
Βαρβάρα Παπαδοπούλου: http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/viewFile/309/308
http://www.onassis.gr/enim_deltio/47_10/book_review_2.php
Οι καταβολές του Ελ Γκρέκο: από το http://helectra.wordpress.com

έργο της κρητικής σχολής
από το http://en.wikipedia.org/wiki/Cretan_School

Η άνθηση της ζωγραφικής στην Κρήτη του 15ου και 16ου αιώνα σχετίζεται με την παράλληλη ανάπτυξη στο νησί του εμπορίου. Η Κρήτη αποτελούσε πάντα το κέντρο του βενετικού αποικιακού κράτους και η σημασία της αυξήθηκε ακόμα περισσότερο μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς της Εύβοιας (1470) και αργότερα της Μεθώνης και της Κορώνης (1500). Όταν οι Τούρκοι κατέκτησαν τη Μονεμβασιά, το Ναύπλιο και τις Β. Σποράδες (1540), η Κρήτη έμεινε η μόνη βενετική κτήση στο Αιγαίο και μετά την πτώση της Κύπρου (1571) έμεινε η μόνη βενετική κτήση σε όλη την Αν. Μεσόγειο, με εξαίρεση φυσικά τα Επτάνησα.

Τοιχογραφία του ναού του Αγ. Γεωργίου στα Χειλιανά Μυλοποτάμου, (1319)
Ο ανώνυμος ζωγράφος καταφέρνει να αποδώσει τον επιθανάτιο σπασμό με τις έντονες καμπύλες του σώματος του Εσταυρωμένου.
(η φωτογραφία είναι από την εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ)

 

 

 

 

Αφού η Κρήτη έμεινε η μόνη βενετική κτήση στην Αν. Μεσόγειο, λογικό ήταν να αναπτύξει το εξαγωγικό εμπόριο. Τα κρητικά πλοία ταξίδευαν στη Συρία, την Αλεξάνδρεια, την Κωνσταντινούπολη, το Αιγαίο και άλλους τόπους της Τουρκίας μεταφέροντας κρητικά προϊόντα.

Κοίμηση οσίου Ονουφρίου (15ος -16ος αιώνας)
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/icons/

Από τον 15ο αιώνα όλα τα κρητικά προϊόντα (εκτός από τα μπαχαρικά) εξάγονταν απευθείας από την Κρήτη χωρίς να περνούν υποχρεωτικά από τη Βενετία για να φορολογούνται και εκεί. Σε κείμενο του 1584 αναφέρεται η καθημερινή αύξηση της ναυτιλίας και η αθρόα κατασκευή πλοίων στο νησί. Ο προβλεπτής της Κρήτης, Μοροζίνι, γράφει στα 1629 πως οι Κρητικοί έχουν μεγάλη κλίση στη θάλασσα και στην κατασκευή εμπορικών πλοίων. Τα καράβια που ναυπηγούνταν στην Κρήτη προσφέρονταν σε ιδιώτες με εγγύηση και εξοφλούνταν σε δόσεις.

“Η Γέννηση” αρχές 15ου αιώνα
Συλλογή Μ. Περατικού
από το http://texnis-egkwmio.blogspot.gr/2009/12/blog-post_21.html

Από τα σπουδαιότερα εξαγωγικά προϊόντα της Κρήτης ήταν τα κρασιά. Τα κρητικά κρασιά εξάγονταν σε Γερμανία, Γαλλία, Βοημία, Αγγλία, Πορτογαλία, Κωνσταντινούπολη, Μαύρη Θάλασσα. Μάλιστα στην Αγγλία η εξαγωγή κρητικών κρασιών ήταν τόσο ανεπτυγμένη ώστε τα κρητικά κρασιά μνημονεύονται εγκωμιαστικά σε ένα θεατρικό έργο του Μπεν Τζόνσον. Η εξαγωγή αυτή γινόταν όχι μόνο με αγγλικά ή βενετικά πλοία αλλά και με κρητικά που ανήκαν σε Έλληνες Κρήτες.

“Η Γέννηση”, 15ος αιώνας (έργο ίσως του ζωγράφου Άγγελου)
Βυζαντινό Μουσείο Αθήνας
από το http://texnis-egkwmio.blogspot.gr/2009/12/blog-post_21.html

Η ανάπτυξη του εμπορίου οδήγησε στην ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού ευκατάστατων αστών στις κοινωνίες της Κρήτης. Παράλληλα υπήρχαν και πολλοί διανοούμενοι: δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι, αγιογράφοι. Σχεδόν όλοι γνώριζαν και ιταλικά, συχνά και λατινικά ή αρχαία ελληνικά.
Στις τάξεις των διανοουμένων ανήκαν και οι θεατρικοί συγγραφείς και ποιητές. Τα ξακουστά έργα της κρητικής λογοτεχνίας δεν τα έφτιαξαν χωρικοί ή λαϊκοί άνθρωποι αλλά αστοί και ευγενείς. Για παράδειγμα ο πρώτος γνωστός Κρητικός ποιητής, ο Λινάρδος Δελλαπόρτας, ήταν αστός, κάτοικος Χάνδακα και διπλωματικός αντιπρόσωπος της Βενετίας σε αυλές χριστιανών και μωαμεθανών ηγεμόνων, ο Χορτάτζης ανήκε επίσης σε ονομαστή οικογένεια, ενώ ο Κορνάρος πρέπει να ήταν αδελφός του λογίου φεουδάρχη Ανδρέα Κορνάρου.

Αρχάγγελος Γαβριήλ, κρητική σχολή, 1542
Άγιον Όρος, ναός Πρωτάτου
(η φωτογραφία είναι από την εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ)

Φυσικά η ζωή στην ύπαιθρο διέφερε πολύ από τη ζωή στα αστικά κέντρα. Ο αστικός πληθυσμός της Κρήτης ζούσε κυρίως στις 4 μεγάλες πόλεις (Χάνδακα, Χανιά, Ρέθυμνο, Σφακιά) και αριθμούσε περίπου 30.000 κατοίκους. Οι “αστοί” ήταν κυρίως έμποροι και βιοτέχνες ενώ ο “λαός” ναυτικοί και εργάτες. Οι κάτοικοι των πόλεων ζούσαν πολύ καλύτερα από τους γεωργούς που βρίσκονταν σε κατάσταση εξαθλίωσης λόγω της εξοντωτικής φορολογίας που τους επέβαλλαν οι Βενετοί φεουδάρχες.
Οι κάτοικοι των πόλεων είχαν μεν υποχρέωση στρατιωτικής υπηρεσίας αλλά δεν υπηρετούσαν στις αγγαρείες και στις γαλέρες, ενώ σε περίπτωση πολέμου οι χωρικοί που έχτιζαν με τις αγγαρείες τα τείχη έμεναν έξω από αυτά ενώ προστατεύονταν οι κάτοικοι των πόλεων.

Παναγία Βρεφοκρατούσα, (15ος αιώνας)
Κρητική Σχολή
από το http://www.alkman.gr

Και μια και έγινε λόγος για τους Βενετούς φεουδάρχες της Κρήτης, αξιοσημείωτο είναι πως μετά από 4 αιώνες ζωής στην Κρήτη, οι περισσότεροι είχαν εξελληνιστεί (όχι μόνο οι φεουδάρχες αλλά και οι αστοί). Η γλώσσα, τα ήθη, ακόμη και το δόγμα τους είχαν γίνει βαθμιαία ελληνικά. Οι μόνοι που είχαν παραμείνει καθολικοί ήταν οι ευγενείς κι αυτό λόγω ανάγκης, γιατί η απώλεια του καθολικού δόγματος σήμαινε και έκπτωση από τους τίτλους ευγενείας που κατείχαν.

“Αποκαθήλωση”, κρητική σχολή
λεπτομέρεια από πλαίσιο εικόνας της Παναγίας
16ος αιώνας, Μουσείο Μπενάκη
(η φωτογραφία είναι από την εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ)

 

 

 

 

 

 

 

Εικόνα της Παναγίας (1542) από τον ναό του Πρωτάτου στο Άγιο Όρος (Κρητική σχολή).
(η φωτογραφία είναι από την εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ)

πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ

Θεοφάνης Στρελίτζας
τοιχογραφία από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά στα Μετέωρα
η φωτογραφία είναι από το http://www.kalampaka.com/anapafsas/church.asp

Ο Θεοφάνης Στρελίτζας κλήθηκε, στα 1527, να ζωγραφίσει στα Μετέωρα, το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, του Αναπαυσά. Για να κληθεί -πιθανόν σε νεαρή ηλικία- να ζωγραφίσει στα Μετέωρα θα πρέπει να ήταν ήδη διάσημος ζωγράφος.

Θεοφάνης Στρελίτζας: “Σταύρωση”, (1535)
Καθολικό Μεγίστης Λαύρας
από το http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_image.php?el/img_B32211a.htm

Θεοφάνης Στρελίτζας: “Σταύρωση”, 1546
Τοιχογραφία Καθολικού Μονής Σταυρονικήτα
η φωτογραφία είναι από το “Ελληνομουσείον”

Ο Θεοφάνης Στρελίτζας, ο λεγόμενος Μπαθάς, μεγάλωσε και μορφώθηκε στο καλλιτεχνικό περιβάλλον του Ηρακλείου. Μετά την τοιχογραφική διακόσμηση που έκανε στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, στα Μετέωρα, τον κάλεσαν, στα 1535, να διακοσμήσει το μεγάλο καθολικό της Μεγίστης Λαύρας. Εκεί έγινε μοναχός, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στις Καρυές με τα δυο του παιδιά που έγιναν και αυτοί μοναχοί και ζωγράφοι. Τα επόμενα 20 χρόνια έκανε διακοσμήσεις σε πολλές μονές του Αγίου Όρους.

Θεοφάνης Στρελίτζας: “Επιτάφιος”
Άγιο Όρος, Μονή Σταυρονικήτα
από το https://en.wikipedia.org/wiki/Theophanes_the_Cretan

Ο Θεοφάνης κατόρθωσε να δημιουργήσει έργα που έγιναν πρότυπα διακόσμησης των μοναστηριακών ναών για όλες τις ορθόδοξες χώρες. Αυτός πρώτος καθιέρωσε το μαύρο φόντο ώστε τα χρώματα (γαιώδη, χωρίς λάμψη) να λειτουργούν πλήρως ενώ ζωγράφιζε τις μορφές και τα άλλα σχήματα σε ένα επίπεδο διατηρώντας την αρχή της βυζαντινής τέχνης που δε δέχεται την ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης ώστε να μη διαταράσσεται η δομική λειτουργία του τοίχου.

 

 

 

 

 

 

 

Θεοφάνης Στρελίτζας: Μυστικός Δείπνος
Άγιο Όρος, Μονή Σταυρονικήτα
από το https://en.wikipedia.org/wiki/Theophanes_the_Cretan

Η φήμη του Θεοφάνη παρέμεινε για πολλά χρόνια. Στο “Προσκυνητάριον” του 1780 διαβάζουμε:
“Πώς να αφήσω την ιστορίαν του πανιέρου τούτου ναού (της Λαύρας) αύτη επειδή είναι μεγαλοφυούς χειρός έργον, του Θεοφάνους…”

Θεοφάνης Στρελίτζας: Ο Παντοκράτωρ στον τρούλο του ναού
Καθολικό Μονής Σταυρονικήτα
από το http://www.ec-patr.org/mones/stavronikita/gr_eikonografia.htm

 

 

Άλλο χαρακτηριστικό της τέχνης του ήταν η γαλήνια έκφραση στα πρόσωπα (με απόρριψη κάθε εκφραστικής δραματικότητας), η κυριαρχία της ανθρώπινης μορφής σε σχέση με τα τοπία και τα κτίρια, η ευγενική στάση των προσώπων, η συγκρατημένη χειρονομία, η σωστή αλλά δύσκαμπτη πτυχολογία του συμβατικού τοπίου. Ο Θεοφάνης εμπλούτισε τη βυζαντινή παράδοση που διδάχθηκε από τους Κρητικούς δασκάλους του με την εμπειρία του από το Άγιο Όρος αλλά και κάποια ιταλικά μοτίβα.

  Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
εικόνα που αποδίδεται στον Θεοφάνη Στρελίτζα
από το http://clubs.pathfinder.gr/ICONS/1227801

Ο Θεοφάνης θεωρείται ο κύριος διαμορφωτής της Κρητικής Σχολής για την τοιχογραφία, όπως ο Μιχαήλ Δαμασκηνός για την εικόνα. Έδρασε και δημιούργησε το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, τη λαμπρότερη δηλαδή περίοδο της κρητικής σχολής, την εποχή της ακμής της. Είναι πολλοί οι Κρητικοί ζωγράφοι που εκείνη την εποχή, σαν τον Θεοφάνη, κλήθηκαν από διάφορα ελληνικά μοναστήρια για να τοιχογραφήσουν τα εκκλησιαστικά τους κτίρια.

Η Σταύρωση
έργο που αποδίδεται στον Θεοφάνη Στρελίτζα
από το http://clubs.pathfinder.gr/ICONS/1227801

Το 1536 ο Θεοφάνης απέκτησε ένα Κάθισμα, δηλαδή κτηματική ιδιοκτησία στη Λαύρα για να το έχει εφ’ όρου ζωής. Το 1540 αγόρασε δυο “αδελφάτα” για τα παιδιά του, πράγμα που αποδεικνύει πως με την εργασία του είχε κερδίσει αρκετά χρήματα. Μετά από τρία χρόνια εγκαταστάθηκε στις Καρυές και αντάλλαξε όλα του τα κτήματα με ένα “κελί” της Λαύρας στις Καρυές που ονομαζόταν Πύργος καθώς και με κτήματα στην περιοχή. Όλα αυτά τα διατήρησε μέχρι που έφυγε για το Ηράκλειο, το 1558, όπου και πέθανε ένα χρόνο αργότερα, το 1559.

Θεοφάνης Στρελίτζας: Πεντηκοστή
Μονή Σταυρονικήτα

                         

Άγιος Χριστόφορος
Τοιχογραφία στον Άγιο Νικόλαο Αναπαυσά
από το http://www.pemptousia.gr

 

 

 

 

 

Η Βάπτιση του Χριστού από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο
από το http://clubs.pathfinder.gr/agiografia/39791?zoom=5&album=17709

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Θεοφάνης Στρελίτζας: “Εις Άδου Κάθοδος”
Άγιο Όρος, Καθολικό Μονής Σταυρονικήτα
η φωτογραφία είναι από το “Ελληνομουσείον“
Ο Θεοφάνης αποδίδει -σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση- την έγερση των κεκοιμημένων ως “δημοκρατικό” γεγονός. Ο Χριστός θραύει τις πύλες του Άδη και αποσπά τους νεκρούς από τους τάφους τους.

πηγές
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ (Έκδοση της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος)
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: Αφιέρωμα στην Κρητική Σχολή Ζωγραφικής
ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑΣ ΜΠΑΘΑΣ

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Αλληγορία Θείας Μετάληψης”
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/icons/?bxm=2221

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός θεωρείται ο σημαντικότερος ζωγράφος εικόνων της κρητικής σχολής. Γεννήθηκε μεταξύ 1530 και 1535 στον Χάνδακα, ενώ δούλεψε επίσης στη Βενετία (1574-1582) και στην Κέρκυρα (1582-1584) γεγονός που δείχνει πόσο περιζήτητος ήταν στην εποχή του.

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Αποτομή της Αγίας Παρασκευής”
από το http://home.yebo.co.za/~xenitis/Cretan3gr.htm

Από τα πολυάριθμα έργα του Μιχαήλ Δασμασκηνού σώζονται σήμερα περίπου 100. Άλλα είναι ζωγραφισμένα σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση και άλλα σύμφωνα με τη λατινική τεχνοτροπία κάτι που δείχνει πως ο Δαμασκηνός -όπως και οι δάσκαλοί του της κρητικής σχολής- ήξερε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των εκάστοτε πελατών του που ήταν είτε ορθόδοξοι είτε καθολικοί.

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Θεία Λειτουργία”
από το http://paletaart.wordpress.com

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός αποτέλεσε πρότυπο για τους μεταγενέστερους ζωγράφους καθώς κατόρθωσε να μπολιάσει τη βυζαντινή ορθόδοξη πολιτιστική παράδοση της Κρήτης με αναγεννησιακές επιδράσεις του κυρίαρχου βενετικού στοιχείου.

 

 

 

 

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός
από το http://greekfinearts.blogspot.gr/2012/03/03.html

 

 

 

 

 

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός “Η Προσκύνηση των Μάγων”
από το http://peritexnisologos.blogspot.gr/2012/12/1530-1540-1592.html

Στην Προσκύνηση των Μάγων φαίνεται περισσότερο από κάθε άλλο έργο η επίδραση της αναγεννησιακής τέχνης στη ζωγραφική του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο ενδιαφέρον στον παραπάνω πίνακα. Προσέξτε πώς η Παναγία και το Βρέφος βρίσκονται στην άκρη αριστερά αφήνοντας τον κεντρικό χώρο στους μάγους, τους λογχοφόρους, τους ιπποκόμους και τα άλογα. Την προσοχή μας σίγουρα κερδίζει ο μάγος με το στέμμα, που ακολουθώντας την αναγεννησιακή συνήθεια κοιτάζει τον θεατή. Σύμφωνα με μια θεωρία ο εστεμμένος μάγος ίσως είναι ο ίδιος ο ζωγράφος.

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Άγιοι Σέργιος και Βάκχος”
από το http://tbzergastiri-posts.blogspot.gr/2009/10/1571_01.html

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός: ‘Παναγία Οδηγήτρια”
από το http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/icons.asp?cursort=iconPainter&selectFieldValue=&vpage=4

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Ο Χριστός Παντοκράτωρ”
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/Loverdos_collection/?bxm=13167

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Ρίζα του Ιεσσαί”
από το http://www.uncutmountainsupply.com/icons/of-the-theotokos/root-of-jesse-16th-c-michael-damaskinos-12i03/

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Ιωάννης ο Βαπτιστής”
από το http://www.varvar.ru/en/ikona/greek/greek-icons5.html

 

 

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου”
από το http://greekfinearts.blogspot.gr/2012/03/03.html

 

 

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος”
από το http://greekfinearts.blogspot.gr/2012/03/03.html
Πρόκειται για την τελευταία γνωστή εικόνα του Μ. Δαμασκηνού. Εδώ ο ζωγράφος δείχνει πως επιστρέφει στις παραδοσιακές τεχνικές μεθόδους και αισθητικές αντιλήψεις.

πηγές:
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ (Έκδοση της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος)
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: Αφιέρωμα στην Κρητική Σχολή Ζωγραφικής

Τρίπτυχο του Γεωργίου Κλόντζα
από το http://apantaortodoxias.blogspot.gr/2010/09/blog-post_9042.html
Ο Γεώργιος Κλόντζας ήταν σύγχρονος του Μιχαήλ Δαμασκηνού και κατά πάσα πιθανότητα εξίσου γνωστός ζωγράφος. Ένας μεγάλος αριθμός έργων του βρίσκεται στη Βενετία, στην Πάτμο, στο Σινά, στη Ζάκυνθο και αλλού. Έγινε διάσημος για τις φορητές εικόνες του -οι περισσότερες από τις οποίες είναι μικρογραφίες- και για τα τρίπτυχά του. Ο Γεώργιος Κλόντζας δημιούργησε ένα εντελώς προσωπικό ύφος που μόνο χαλαρά συνδεόταν με την παράδοση. Επηρέασε τους συγχρόνους του αλλά και ζωγράφους της επόμενης γενιάς όπως ο Θεόδωρος Πουλάκης και ο Ηλίας Μόσκος.

“Επί Σοι Χαίρει” (47 Χ 71,5 εκ.)
από το http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/icons.asp
Η Παναγία εικονίζεται στο κέντρο της σύνθεσης μέσα σε δόξα με τον Χριστό στην αγκαλιά της και σε θρόνο από σεραφείμ. Οι υπόλοιπες μορφές της εικόνας σχεδιάζονται σε ομόκεντρους κύκλους με αυξανόμενο πλάτος γύρω από την Παναγία. Ενδιαφέρον έχει κάτω κάτω η απεικόνιση της Ιερουσαλήμ που ο Κλόντζας την έχει κάνει να θυμίζει τη Βενετία (Άλλοι βέβαια θεωρούν πως η πόλη δε θυμίζει τη Βενετία αλλά την Κωνσταντινούπολη με τον Βόσπορο και τη Χαλκηδόνα).

Ο Γεώργιος Κλόντζας ήταν λόγιος, βιβλιογράφος, ζωγράφος εικόνων και μικρογραφιών. Από τους πιο παραγωγικούς ζωγράφους της εποχής του, κατόρθωσε παράλληλα να δημιουργήσει ένα εντελώς προσωπικό ύφος χωρίς όμως να απομακρύνεται από τα βασικά στοιχεία της βυζαντινής παράδοσης. Η επινοητικότητά του τον οδήγησε σε εντελώς νέες εικαστικές επινοήσεις, ιδιαίτερα στις μικρογραφίες του.
Ο πατέρας του ήταν κάτοχος σημαντικής περιουσίας και ιδιοκτήτης του ναού του Αγίου Μάρκου των Ρωμαίων.
Ο Γεώργιος Κλόντζας πρέπει να γεννήθηκε τη δεκαετία του 1530 στον Χάνδακα, και εκεί έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Το 1562 νυμφεύθηκε την Εργίνα Πανταλέου και απέκτησε τρεις γιους που αργότερα έγιναν ζωγράφοι. Το 1566 μαθαίνουμε από ένα έγγραφο πως ανέλαβε να εκτιμήσει μια εικόνα του νεαρού τότε Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Η Δευτέρα Παρουσία (96χ127 εκ.)
από το http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/icons.asp
Θεωρείται από τα σημαντικότερα έργα του Γ. Κλόντζα. Γύρω από τον πύρινο ποταμό που καταλήγει στην Κόλαση, οργανώνεται όλη η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας. Στο μέσο και ψηλά παριστάνεται ο Ιησούς – Κριτής, πλασιωμένος από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και την Παναγία.

Κάποια -όχι όλα- από τα έργα του Γεωργίου Κλόντζα περιέχουν ανορθογραφίες στις επιγραφές των ονομάτων, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο -ιδιαίτερα μορφωμένος- Κλόντζας ανέθετε συχνά σε βοηθούς του τις επιγραφές των εικόνων του. Είναι γνωστό ότι ο Κλόντζας διατηρούσε εργαστήριο στο οποίο εκτός από τους γιους του που ήταν όλοι ζωγράφοι δούλευαν και άλλοι τεχνίτες.

Τρίπτυχο με τη Δευτέρα Παρουσία, την Ανάσταση, το “Επί Σοι Χαίροι”
από το http://www.onassis.gr/enim_deltio/46_09/event_3.php

Με τη βοήθεια του Πανδέκτη, ας παρακολουθήσουμε μια χρονιά (1587) από τη ζωή του Γ. Κλόντζα:
Τον Απρίλιο αγόρασε οικία στην ενορία της Αγίας Μαρίας της Οδηγήτριας από την κόρη του ζωγράφου Πιέρο Πολίτη.
Στις 2 Ιουνίου παρέδωσε τις εικόνες που είχε ζωγραφίσει για τον επίσκοπο Καρπάθου, λαμβάνοντας το υπόλοιπο της αμοιβής του (η προκαταβολή ήταν 4 τζεκίνια).
Τον Αύγουστο λόγω κωλύμματος στην οικία που είχε αγοράσει, αναγκάστηκε να την αδειάσει.
Τον Σεπτέμβριο αγόρασε το εργαστήριο ζωγραφικής που μέχρι τότε ενοικίαζε στην κεντρική πλατεία του Αγίου Μάρκου στον Χάνδακα, έναντι 120 δουκάτων.
Τον Οκτώβριο εγκατέλειψε το εργαστήριό του γιατί το αγόρασε η βενετική στρατιωτική διοίκηση του Χάνδακα.
Τον ίδιο χρόνο (δεν ξέρουμε τον ακριβή μήνα) σύναψε δεύτερο γάμο με την κυρία Λία Βιτζημανοπούλα (όπως αναφέρεται σε μεταγενέστερα έγγραφα). Από τον γάμο αυτό απέκτησε τέταρτο γιο που έγινε κι αυτός ζωγράφος.

Γ. Κλόντζας: λεπτομέρεια από τη “Δευτέρα Παρουσία”
από το http://www.mlahanas.de/Greeks/Medieval/Icons/GeorgiosKlontzasTheSecondComing1.html

Γ. Κλόντζας: “Η Λειτουργία των Δικαίων και τα μαρτύρια της κόλασης”
Σεράγεβο, Ναός των Αγίων Αρχαγγέλων
από το http://ionkeftiu-cretanbull.blogspot.gr/2010/10/cretan-icons-in-bosnia.html

Γεώργιος Κλόντζας: “Η Μνηστεία της Αγίας Αικατερίνης”
Άρτα, Ναός Αγίου Δημητρίου
από το ιστολόγιο: ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ

Ο Κλόντζας παίρνει ένα θέμα διαδεδομένο μόνο στη δυτική τέχνη, προσπαθώντας να το εντάξει στην ορθόδοξη παράδοση, γεγονός που δείχνει την ισχυρή προσωπικότητά του και τις μεγάλες του ικανότητες.
πηγές:
Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
Μανόλης Χατζηδάκης: Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση
Π. Βοκοτόπουλος: Ένα τρίπτυχο τέχνης Γ. Κλόντζα στο Βουκουρέστι
Πανδέκτης: Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση

Φραγκιάς Καβερτζάς “Η Δευτέρα Παρουσία”
Ανήκει στη γενιά των Κρητικών ζωγράφων που έζησαν μετά τον Δαμασκηνό και τον Κλόντζα. Η γενιά αυτή χαρακτηρίζεται από μια τάση επιστροφής στην ορθόδοξη παράδοση.
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Η σχέση των κατοίκων της Κρήτης με τους Βενετούς κατακτητές δεν ήταν πάντα ρόδινες. 27 μεγάλες επαναστάσεις αριθμούνται κατά τη διάρκεια της βενετοκρατίας και πολλές ακόμα στάσεις και τοπικά κινήματα.
Η πρώτη επανάσταση -των Αγιοστεφανιτών ή Αργυροπούλων- ξέσπασε το 1212, δυο μόλις χρόνια μετά την εγκατάσταση των Βενετών στο νησί, ενώ στα 1217 ξέσπασε η επανάσταση των Σκορδίληδων και Μελισσηνών.

Βίκτωρ, κρητική σχολή, 17ος αιώνας
από το από το http://www.alkman.gr

Μεταξύ 1228 και 1234 ξέσπασε νέα επανάσταση, της οποίας ηγήθηκαν οι Σκορδίληδες, οι Μελλισηνοί και οι Δρακοντόπουλοι. Ήταν σκληρότερη από τις προηγούμενες και έληξε με συνθήκη και χορήγηση γενικής αμνηστίας.
Το 1271 κηρύχθηκε νέα επανάσταση από τους αδελφούς Θεόδωρο και Γεώργιο Χορτάτζη που έληξε άδοξα το 1277 με τον εκπατρισμό των πρωτεργατών. Χωρίς αποτέλεσμα ήταν και η επανάσταση του Αλεξίου Καλλέργη (1283-1299).

Φιλόθεος Σκούφος
Γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης. Υπήρξε ηγούμενος της Μονής Χρυσοπηγής στα Χανιά. Την περίοδο του Κρητικού Πολέμου (1645-1669) πήρε μέρος μαζί με τους υπόλοιπους μοναχούς της μονής στο πλευρό των Βενετών ενώ αργότερα κατέφυγε στη Βενετία.
από το http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lapidation_de_saint_Etienne_Filotheos_Skoufos.JPG

Νέα επανάσταση εκδηλώθηκε το 1332 με αρχηγούς τους Καλλέργηδες, τους Καψοκαλύβηδες και τους Ψαρομηλίγγους, ενώ το 1363 ξέσπασε μια ιδιότυπη στάση: οι ίδιοι οι Βενετοί τιμαριούχοι διαμαρτυρόμενοι για τους βαρείς φόρους που επέβαλλε η Βενετία αποστάτησαν και κήρυξαν αυτόνομη Δημοκρατία. Προσεταιρίστηκαν μάλιστα τους Κρήτες αρχηγούς προσφέροντάς τους την απόλυτη εξομοίωση Βενετών και Κρητών. Οι εσωτερικές όμως έριδες και η επέμβαση της Βενετίας διέλυσαν την επανάσταση.

Ηλίας Μόσκος “Αρχάγγελος Μιχαήλ”
Κρητικός ζωγράφος από το Ρέθυμνο που σταδιοδρόμησε επαγγελματικά στη Ζάκυνθο.
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/Loverdos_collection/?bxm=13101

Το 1365 ξέσπασε η επανάσταση του Ιωάννη Καλλέργη με καθαρά ελληνικό χαρακτήρα κι αυτή όμως έληξε χωρίς αποτέλεσμα ενώ οι Βενετοί εκδικούμενοι ερήμωσαν κυριολεκτικά την Κρήτη. Στους αιώνες που ακολούθησαν συνεχίστηκαν τα τοπικά κινήματα και οι βίαιες επεμβάσεις των Βενετών που προστιθέμενες στις φοβερές αγγαρείες που υποχρεωνόταν ο πληθυσμός, στους σεισμούς, στις σιτοδείες και στις διάφορες επιδημίες κυριολεκτικά θέριζαν τον πληθυσμό της Κρήτης.

Κωνσταντίνος Παλαιοκαπάς “Η Σταύρωσις”
Κρητική Σχολή
από το ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ
(έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ)

Η τελευταία μεγάλη επαναστατική ενέργεια των Κρητικών έγινε το 1527 και έμεινε γνωστή με το όνομα του αρχηγού της Γεωργίου Καντανολέου ή Λυσσογιώργη. Η επανάσταση αυτή είχε κοινωνικά αίτια. Ήταν κίνημα λαϊκό και είχε στόχο τον μετριασμό των φόρων και την παύση των αυθαιρεσιών της βενετικής διοίκησης. Επίκεντρο του κινήματος ήταν η περιοχή των Χανίων. Εναντίον των επαναστατών βάδισε ο στρατιωτικός διοικητής της Κρήτης, Ιερώνυμος Κόρνερ με 15.000 στρατό. Μέσα σε ένα μήνα η ανταρσία καταπνίγηκε στο αίμα και οι Βενετοί δεν άφησαν τίποτε όρθιο καταστρέφοντας όλα τα επαναστατημένα χωριά. Ο Καντανολέος επικηρύχθηκε για 1.000 υπέρπυρα και τελικά συνελήφθη ύστερα από προδοσία. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός των φονευθέντων επαναστατών έφτασε τους 700.

Στέφανος Τζαγκαρόλας
Καταγόταν από ευγενείς της Κρήτης που εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα. Στο έργο του επηρεάστηκε αρχικά από την κρητική ζωγραφική ενώ αργότερα υιοθέτησε δυτικά πρότυπα. Στα 1700 χειροτονήθηκε ιερέας. Τελευταίο χρονολογημένο του έργο είναι του 1710.
από την ιστοσελίδα της ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ

Μετά την καταστολή του κινήματος του Καντανολέου οι μόνοι που συνέχισαν την αντίσταση εναντίον των Βενετών ήταν οι Σφακιανοί.
Στα 1571 ο γενικός προβλεπτής Μαρίνος Καβάλι (φημισμένος για την αγριότητά του) άρχισε να λεηλατεί και να καταστρέφει την περιοχή των Σφακίων θέλοντας να δώσει μια οριστική -όπως πίστευε- λύση στο πρόβλημα.
Η λεηλασία του έφερε την παντελή σχεδόν ερήμωση του τόπου. Όσοι δεν πρόλαβαν να σωθούν καταφεύγοντας στα γύρω βουνά, σκοτώθηκαν ή στάλθηκαν στην Κέρκυρα, όπου πέθαναν από τις κακουχίες.
Οι στρατιώτες του Καβάλι επιδόθηκαν σε κάθε είδους βιαιότητες κατά του άμαχου πληθυσμού φτάνοντας ως τη σφαγή ακόμη και βρεφών.
Ευτυχώς λίγο αργότερα ανέλαβε νέος γενικός προβλεπτής ο Ιάκωβος Φοσκαρίνι και οι Σφακιανοί επέστρεψαν στις εστίες τους. Έτσι επανήλθε η τάξη κι η ηρεμία στη δυτική Κρήτη.
πηγές:
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=35981:moskos_hlias
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ: ΦΙΛΟΘΕΟΣ ΣΚΟΥΦΟΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

Το Πάθος του Χριστού (περ. 1566)
από την ιστοσελίδα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Ελάχιστα είναι τα σωζόμενα έργα από την “κρητική περίοδο” του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ένα από αυτά είναι “Το Πάθος του Χριστού”, που πωλήθηκε το 1566 έναντι 70 δουκάτων, ποσού πολύ υψηλού για την εποχή.
Ο Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε στον Χάνδακα της Κρήτης το 1541 και εκπαιδεύτηκε από μικρός ως αγιογράφος, γι’ αυτό και τα πρώιμα έργα του, πριν φύγει για τη Δύση, είναι επηρεασμένα από την Κρητική Σχολή ζωγραφικής.

Η Προσκύνηση των Μάγων
(αυγοτέμπερα σε ξύλο, πριν από το 1567)
Μουσείο Μπενάκη
από την ιστοσελίδα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ήταν ακόμα στην Κρήτη όταν ζωγράφισε τον παραπάνω πίνακα αλλά η προοπτική απόδοση των οικοδομημάτων και του χώρου, η όλο ταραχή κίνηση των αλόγων και το πλάσιμο των μορφών με φως και χρώμα χωρίς περιγράμματα φανερώνουν τις βενετικές επιδράσεις.

Ο Άγιος Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία (1567)
Μουσείο Μπενάκη
από την ιστοσελίδα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Ο Θεοτοκόπουλος ήταν ήδη μαΐστρος από το 1563, δηλαδή ολοκληρωμένος ζωγράφος. Η υπογραφή “ΧΕΙΡ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ” παραπέμπει στην υπογραφή του Ακοτάντου (χειρ Αγγέλου).
Παρά το νεαρό της ηλικίας του, ο Θεοτοκόπουλος κατάφερε να δημιουργήσει ένα μοναδικής σύλληψης έργο απεικονίζοντας έναν πίνακα (την Παναγία Οδηγήτρια) μέσα σ’ έναν άλλο πίνακα.

Η Κοίμηση της Παναγίας (1567)
Ναός της Κοιμήσεως, Ερμούπολη Σύρου
από την ιστοσελίδα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης

Στον πίνακα αυτόν ο Θεοτοκόπουλος ζωγράφισε ένα γνωστό θέμα, την Κοίμηση της Θεοτόκου που καθιέρωσε πρώτος ο Ανδρέας Ρίτζος, κατορθώνοντας όμως να βάλει την προσωπική του σφραγίδα εισάγοντας στον πίνακά του κίνηση: ο Χριστός δεν είναι ακίνητος, αλλά σκύβει πάνω από τη Θεοτόκο.
Ο πίνακας ανακαλύφθηκε το 1983 στη Σύρο, έχοντας μεταφερθεί εκεί πιθανότατα από Ψαριανούς μετά την καταστροφή των Ψαρών.

Το Τρίπτυχο της Μοντένα (1568)
από το http://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Modena_Triptych.jpg

Το Τρίπτυχο της Μοντένα είναι από τα πρώτα έργα που ζωγράφισε ο Θεοτοκόπουλος μετά τη φυγή του από την Κρήτη και στο οποίο φαίνονται ακόμη κάποιες επιδράσεις της κρητικής παράδοσης.
Ο Θεοτοκόπουλος -και όταν έγινε γνωστός- συνέχισε να δηλώνει με περηφάνεια την κρητική του καταγωγή υπογράφοντας τα έργα του “Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίει”.

Πολλά χρόνια αργότερα, (περίπου στα 1612) ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ζωγραφίζοντας τον Απόστολο Παύλο, θυμάται πως ο Παύλος είχε γράψει την περίφημη επιστολή του προς τον Τίτο και σχεδιάζει με ελληνικά γράμματα την επιγραφή: “Προς Τίτον της Κρητών Εκκλησίας πρώτον αρχιεπίσκοπον χειροτονηθέντα”.

πηγές:
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος
ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ: Έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ Δ. ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Ο Άγιος Μηνάς με σκηνές από τον βίο του”
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Δύο είναι οι Ηρακλειώτες ζωγράφοι που υπογράφουν ως Εμμανουήλ Λαμπάρδος, με κάποια χρονική διαφορά μεταξύ τους (μεταξύ 1593 και 1647). Ήταν συγγενείς (θείος και ανηψιός), τα έργα τους παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες και ίσως εργάζονταν στο ίδιο εργαστήριο.
Στα έργα τους παρατηρείται μια επιστροφή σε παραδοσιακούς τρόπους ζωγραφικής, κάτι που χαρακτηρίζει γενικότερα τους ζωγράφους των αρχών του 17ου αιώνα. Θεωρείται σίγουρο πως αυτή η επιστροφή στην παράδοση δεν αφορά μόνο τους ζωγράφους αλλά φανερώνει μια γενικότερη στάση της κρητικής κοινωνίας της εποχής εκείνης.

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Σταύρωση”
από την Βικιπαίδεια

Στα έργα του Εμμανουήλ Λαμπάρδου οι ειδικοί διαβλέπουν μία “συνειδητή άγνοια” των έργων του Δαμασκηνού και του Κλόντζα και μια επιστροφή σε παλαιολόγεια και πρώιμα κρητικά πρότυπα. Η σταθερή, υψηλή ποιότητα των έργων με υπογραφή Εμμανουήλ Λαμπάρδου και ο σημαντικός αριθμός των σωζόμενων έργων (60) μαρτυρούν καλά οργανωμένο και παραγωγικό εργαστήριο. Ο κοινός τύπος υπογραφής των δύο ομώνυμων ζωγράφων πιθανότατα αποτελούσε για την ευρεία πελατεία τους μια εγγύηση ποιότητας, ένα σήμα κατατεθέν του εργαστηρίου.

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης και ο Πρόχορος”
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Για την κατάσταση που βρισκόταν η Κρήτη τον τελευταίο αιώνα της Βενετοκρατίας αποκαλυπτική είναι η έκθεση που έγραψε στα 1589 ο Ιωάννης Μοτσενίγκο που ήταν τότε γενικός προβλεπτής της Κρήτης.
Ο Μοτσενίγκο γράφει για τους Βενετούς ευγενείς πως οι περισσότεροι έχουν εξελληνιστεί και πως αν μάλιστα δεν υπήρχε η σχετική απαγορευτική διάταξη θα είχαν όλοι είχαν αλλάξει δόγμα. Στη συνέχεια της έκθεσής του ο Μοτσενίγκο εξαίρει την ικανότητα των Κρητικών ναυτικών αλλά για την καλή λειτουργία του πολεμικού ναυτικού τονίζει την ανάγκη να ρυθμιστεί δικαιότερα ο τρόπος στρατολογίας των πληρωμάτων. Ζητάει οι ναύτες να προέρχονται από όλα τα διαμερίσματα του νησιού, να μειωθεί το αντισήκωμα για όσους δεν μπορούν να υπηρετήσουν, να αναβληθεί η εξόφληση παλαιών οφειλών και η υπηρεσία στις γαλέρες να ορισθεί σε 4 μήνες ώστε να μην απουσιάζουν για πολύ χρόνο οι άντρες από τις οικογένειές τους.

Εμμανουήλ Λαμπάρδος
από το http://www.istorikathemata.com/2010/12/blog-post_5021.html

Για την κατάσταση των χωρικών η έκθεση Μοτσενίγκο είναι αποκαλυπτική. Η καταπίεση των φεουδαρχών είναι δυσβάστακτη. Αυτοί καθορίζουν των τιμή των προϊόντων και κατακρατούν την καλύτερη ποιότητα ενώ οι χωρικοί είναι υποχρεωμένοι εκτός των άλλων να τους προσφέρουν και δώρα όποτε πηγαίνουν για ψάρεμα ή κυνήγι.
Η δικαιοσύνη βρίσκεται στα χέρια των φεουδαρχών. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης πολλοί δεν αντέχουν και εγκαταλείπουν το νησί. Και ο Μοτσενίγκο αναρωτιέται: με ποιον τρόπο θα κληθεί αυτός ο λαός να υπηρετήσει σε καιρό πολέμου; Γιατί όποιος δεν είδε την αθλιότητά του δεν μπορεί να την πιστέψει. Υπάρχουν οικογένειες που προσφέρουν 4 και 5 μέλη τους στις αγγαρείες για την κατασκευή των τειχών, που τελικά γίνονται για να προστατευτούν άλλοι. Γι’ αυτό ο Μοτσενίγκο ζητάει την κατάργηση της υποχρεωτικής προσωπικής εργασίας με την καταβολή κάποιου χρηματικού ποσού. Επίσης τονίζει την ανάγκη να αποκτήσουν οι χωρικοί κάποια περιουσιακά στοιχεία, αγρούς, αμπέλια, ώστε να έχουν ενδιαφέρον για τον τόπο τους και να τον υπερασπιστούν σε περίπτωση πολέμου. Επίσης ζητάει να ελεχθούν τα ενοίκια που πλήρωναν οι χωρικοί στους φεουδάρχες και προτείνει να οργανωθούν οι χωρικοί σε κοινοτικές συνελεύσεις με σκοπό την εκλογή αντιπροσώπων που θα εκπροσωπούν τον λαό στις αρχές.
Περιγράφοντας την κατάσταση του στρατού ο Μοτσενίγκο γράφει πως οι στρατιώτες ζουν άθλια και μισούν τους ανωτέρους τους. Τα παραπτώματά τους δικαιολογούνται από την ανέχεια και την εκμετάλλευση την οποία υφίστανται. Η πολιτοφυλακή βρίσκεται επίσης σε κακή κατάσταση. Παρατηρείται απειθαρχία και αγνοείται από τους περισσότερους η χρήση των όπλων.

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Παναγία η Βάτος”
από το http://www.gravitycontrol.gr/~byzantin/el/collections/Loverdos_collection/?bxm=13447

40 χρόνια αργότερα, όπως διαβάζουμε στην έκθεση του προβλεπτή Μολίνο (1630), η κατάσταση έχει πλέον επιδεινωθεί. Η δικαιοσύνη δε λειτουργεί. Όποιος τολμά να υποβάλει κάποια διαμαρτυρία κακοποιείται. Οι αξιωματούχοι μεταχειρίζονται ψεύτικα σταθμά και αποσπούν υπό μορφή προστίμου ό,τι απομένει στους χωρικούς, ενώ οι φεουδάρχες κατακρατούν το ένα τέταρτο της παραγωγής που οφείλουν να δώσουν στο δημόσιο. Ακόμη προσβάλλουν τις γυναίκες των χωρικών και δίνουν άσυλο στους εγκληματίες για να τους χρησιμοποιήσουν ως όργανά τους.

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Η Γλυκοφιλούσα” (1609), Μουσείο Μπενάκη
από το http://piombinos.blogspot.gr/p/blog-page_27.html

 

 

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Σταύρωση του Χριστού”
από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Εμμανουήλ Λαμπάρδος: “Ιωάννης ο Πρόδρομος”
από το http://home.yebo.co.za/~xenitis/untitled2gr.html

πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
Α. ΔΡΑΝΔΑΚΗ, Λ. ΒΡΑΝΟΠΟΥΛΟΥ, Α. ΚΑΛΛΙΓΑ: ΜΕΛΕΤΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΗ Ε. ΛΑΜΠΑΡΔΟΥ

Εμμανουήλ Τζάνες
από την Βικιπαίδεια

Ο Εμμανουήλ Τζάνες Μπουνιαλής (1610-1690) θεωρείται (μαζί με τον Θεόδωρο Πουλάκη) από τους αξιολογότερους ζωγράφους της τελευταίας περιόδου της κρητικής σχολής. Ήταν λόγιος, ιερωμένος από το Ρέθυμνο και στην εποχή του ήταν ιδιαίτερα φημισμένος κάτι που φαίνεται από τη μεγάλη του παραγωγικότητα.
Ένας σύγχρονός του έγραψε γι’ αυτόν: “δεν χρωματίζεις, αμή εμψυχώνεις κάθε σανίδιον και δεν χύνεις μόνον επάνω ταις βαφαίς αμή με τούτες στάζεις και ζωήν”.
Ο Εμμανουήλ Τζάνες δημιούργησε ένα προσωπικό ύφος που προσπάθησαν να ακολουθήσουν ο αδελφός του Κωνσταντίνος και πολλοί άλλοι σύγχρονοι και μεταγενέστεροι ζωγράφοι.

Εμμανουήλ Τζάνες: “Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος”
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Ο Εμμανουήλ Τζάνες, μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους (1646), έφυγε από την πατρίδα του και πήγε αρχικά στην Κέρκυρα και αργότερα στη Βενετία όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό του.
Έχουν σωθεί πάνω από 100 δικά του έργα. Ο Τζάνες τα υπογράφει χρησιμοποιώντας τις λέξεις χειρ ή ποίημα, το όνομα Εμμανουήλ, το επώνυμο Τζάνες και μερικές φορές την ιδιότητα του ιερέως. Σπανίως γράφει το παρωνύμιο Μπουνιαλής και τον τόπο καταγωγής του.

Εμμανουήλ Τζάνες: “Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος”
από το http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=3941353&publDate=1/3/2007

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ο Πέρσης Άγιος Γοβδελαά (1655)
από το http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=12182

H Αγία Τριάδα
Μουσείο Μπενάκη
από το http://home.yebo.co.za/~xenitis/untitled2gr.html

Εμμανουήλ Τζάνες: Άγιος Γεώργιος
Βυζαντινή Συλλογή Χανίων
από το http://home.yebo.co.za/~xenitis/untitled2gr.html

πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ: ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΖΑΝΕΣ

Θεόδωρος Πουλάκης: “Επί Σοι Χαίρει και άλλες σκηνές”
από την Βικιπαίδεια

Ο Θεόδωρος Πουλάκης γεννήθηκε στα Χανιά το 1620 και πέθανε από ελονοσία στην Κέρκυρα το 1692 όπου και ετάφη στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα. Επηρεάστηκε από τον Δαμασκηνό και τον Κλόντζα αλλά και από φλαμανδικές χαλκογραφίες. Λόγω της μεγάλης του παραγωγής και της ποιοτικής ανισότητας των έργων του οι ειδικοί θεωρούν ότι είχε καλά οργανωμένο εργαστήριο με πολλούς βοηθούς να υπογράφουν τα έργα του.

Θεόδωρος Πουλάκης: “Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής”
από την Βικιπαίδεια

Η πολιορκία του Χάνδακα από τους Τούρκους άρχισε τον Μάιο του 1648 και κράτησε 21 ολόκληρα χρόνια (μοναδική περίπτωση στην παγκόσμια ιστορία) μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1669 που ο Χάνδακας -τελευταίος από όλη την Κρήτη- έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Τα τρία τελευταία χρόνια της πολιορκίας υπήρξαν τα πιο κρίσιμα. Παρά τις αλλεπάλληλες ενισχύσεις από την Ευρώπη και παρά την έμπρακτη υποστήριξη των Ελλήνων η πολύχρονη τουρκική πολιορκία, οι συνεχείς βομβαρδισμοί, οι ασταμάτητες επιθέσεις και οι πολυάριθμες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι πολιορκούμενοι (αρρώστιες, έλλειψη τροφίμων και νερού) οδήγησαν αναπόφευκτα στο τέλος.

Θεόδωρος Πουλάκης: Η Κιβωτός του Νώε
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Τον Σεπτέμβριο του 1669 ο αρχηγός των χριστιανικών στρατευμάτων, Φραγκίσκος Μοροζίνι, αποφάσισε να παραδώσει τον Χάνδακα στους Τούρκους. Τη συνθήκη παράδοσης υπέγραψαν δύο Έλληνες. Ο κρητικός Στέφανος Σκορδίλης για λογαριασμό του Μοροζίνι και ο διερμηνέας της Υψηλής Πύλης, Παναγιώτης Νικούσιος για λογαριασμό των Τούρκων.
Οι όροι της συμφωνίας υπήρξαν ιδιαίτερα ευνοϊκοί για τους Βενετούς αφού τους επιτράπηκε να κρατήσουν τρία οχυρωμένα νησάκια (Γραμβούσα, Σούδα, Σπιναλόγκα), την Τήνο και τις πρόσφατες βενετικές κατακτήσεις στη Δαλματία. Επίσης δεν υποχρεώθηκαν να πληρώσουν οι Βενετοί καμία πολεμική αποζημίωση ενώ επιτράπηκε σε όσους κατοίκους ήθελαν να εγκαταλείψουν την Κρήτη μεταφέροντας μαζί και την κινητή τους περιουσία. Οι όροι αυτοί τηρήθηκαν με ευσυνειδησία από τους Τούρκους.

Θεόδωρος Πουλάκης: Ο Άγιος Νικόλαος και σκηνές από τον βίο του
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Ο κρητικός πόλεμος στοίχισε μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Όπως έγραψε ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής (αδελφός του ζωγράφου)…
Αν μαζωχτούν οι Κρητικοί
όλοι δεν είναι κρίνω
δέκα χιλιάδες ζωντανοί
που τον καιρό εκείνο
γιατί εσκοτωθήκασι
γιατί εσκλαβωθήκαν
στες χώρες οι κακότυχοι εδιαμοιραστήκαν.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου Βενετοί και Έλληνες υπερασπιστές του νησιού είχαν πάνω από 100.000 νεκρούς, χωρίς να υπολογίζουμε σε αυτό τον αριθμό τους νεκρούς των μισθοφορικών στρατευμάτων.
Αλλά και οι νικητές Τούρκοι δεν είχαν λιγότερες απώλειες αφού μόνο στον Χάνδακα έκαναν 60 αιματηρές επιθέσεις και αντιμετώπισαν 80 εξόδους των χριστιανών, με αποτέλεσμα να χάσουν περίπου 120.000 άνδρες.

Θεόδωρος Πουλάκης: Ανάληψη του Προφήτη Ηλία και σκηνές του βίου του (λεπτομέρεια)
από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο
Η εικόνα τεμαχίστηκε σε εννέα κομμάτια μετά την κλοπή της από τον Ναό του Προφήτη Ηλία στην Άνω Κορακιάνα της Κέρκυρας

Οι δυσμενείς επιπτώσεις του κρητικού πολέμου έπληξαν και άλλες περιοχές της Ελλάδας (παράλια Μ. Ασίας, Ιόνιο, Πελοπόννησος, Μακεδονία, Θεσσαλία) που υπέφεραν από τις έκτακτες στρατολογίες και φορολογίες που επέβαλλαν οι Οθωμανοί για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες του πολέμου.
Όσο για τους κατοίκους της Κρήτης (όσοι δε συμμετείχαν στον πόλεμο εθελοντικά ή με βίαιη στρατολόγηση) υπέφεραν κατά τις μετακινήσεις των αντίπαλων στρατευμάτων, κατά τις πολιορκίες των κρητικών πόλεων και κατά τις αλώσεις των βενετικών οχυρών.
Οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν -και αυτοί- χιλιάδες Ελλήνων στις κατασκευές οχυρωματικών έργων, στις υπονομεύσεις¹ των εχθρικών θέσεων, στις μεταφορές όπλων και εφοδίων και δεν ήταν σπάνιο Έλληνες που υπηρετούσαν στους Βενετούς να πολεμούν εναντίον Ελλήνων που εργάζονταν για τους Τούρκους.
¹Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του πολέμου ήταν ο “πόλεμος των υπονόμων”. Και οι δύο πλευρές έσκαβαν κάτω από το έδαφος λαγούμια τα οποία έφταναν μέχρι την πλευρά που βρισκόταν ο αντίπαλος και τα πυροδοτούσαν προκαλώντας θύματα και ζημίες. Συχνά οι αντίπαλοι συναντιόντουσαν καθώς έσκαβαν και τότε ο πόλεμος γινόταν κάτω από το έδαφος.

Θεόδωρος Πουλάκης
από το paletaart – Χρώμα και Φως

Οι συνέπειες του πολέμου ήταν τραγικές για την Κρήτη. Το κρητικό εμπόριο παρήκμασε με την έναρξη του πολέμου. Οι πόλεις ερήμωσαν, ιδιαίτερα εκείνες που υπέστησαν μακροχρόνιες πολιορκίες. Οι αγροτικές περιουσίες καταστράφηκαν (για παράδειγμα τα μισά ελαιόδεντρα της Κρήτης κόπηκαν από τους Οθωμανούς για να χρησιμοποιηθούν άλλοτε ως καύσιμη ύλη και άλλοτε για τα πολιορκητικά έργα).
Μετά την τουρκική κατάκτηση τα μεγάλα κτήματα και φέουδα μοιράστηκαν σε Τούρκους αξιωματούχους του δημοσίου. Η φορολογία έγινε δυσβάστακτη, οι καταχρήσεις και οι αυθαιρεσίες πολλαπλασιάστηκαν με αποτέλεσμα να αρχίσει και πάλι η φυγή και ο εκπατρισμός των Κρητικών.

Θεόδωρος Πουλάκης: Ο Βυθισμός του Ιωσήφ εν λάκκω και η προς Ισμαηλίτας Απόδοσις
από το http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=12141

Με την τουρκική κατάκτηση η κρητική πολιτιστική άνθηση διακόπηκε απότομα. Πολλοί λόγιοι, ζωγράφοι, λογοτέχνες και άλλοι μορφωμένοι έφυγαν πριν ή κατά τη διάρκεια του πολέμου, άλλοι πέθαναν από τις κακουχίες, αρκετοί έχασαν την οικονομική τους άνεση και το νησί οδηγήθηκε σε πνευματικό και υλικό μαρασμό και παρακμή.
ΠΗΓΕΣ:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ, έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ
Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΑ, εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

πηγή http://logomnimon.wordpress.com/%ce%b4-%cf%87%ce%ad%cf%81%ce%b9%ce%b1-%ce%b1%ce%b3%ce%b3%ce%ad%ce%bb%cf%89%ce%bd-%ce%b7-%ce%ba%cf%81%ce%b7%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%83%cf%87%ce%bf%ce%bb%ce%ae-%ce%b6%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86/